امام سجاد(علیه السلام)؛ چهارمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت، در پنجم ماه شعبان سال 38 قمری در شهر مدینه، چشم به جهان گشود تا مأواى دل‏شکستگان و تکیه‏‌گاه امن درماندگان عالم باشد.[1]

پدر بزرگوارش امام حسین(علیه السلام) که فخر عالم خلقت است و مادر مکرمه‌اش؛ «شهربانو» دختر پادشاه ایران بود، از این‌رو حضرت را «ابن الخیرتین؛[2] فرزند دو طایفه خوب» نامیدند.

یکی از مهم‌ترین زوایای زندگانی امام سجاد(علیه السلام)، فعالیت سیاسی حضرت بعد از واقعه کربلا بود که در قالب «جهاد تبیین» صورت پذیرفت. امام سجاد(علیه السلام) جهاد تبیین را بگونه‌ای زیبا و دقیق به منصه ظهور رساند که به حق و انصاف می‌توان آن حضرت را طلایه‌دار و پیش‌آهنگ جهاد تبیین نامید.

بعد از واقعه کربلا دشمنان اسلام برای پیشبرد اهداف شوم خود تلاش کردند افکار عمومی را در ظلمت و فضای غبارآلود قرار دهند و حقایق را در چشم مردم تحریف کنند.

امام سجاد(علیه السلام) در دوران خفقان شدید دست از جهاد تبیین برنداشته و با یک تلاش مستمر و پرانگیزه، به بیان حقایق و آرمان‌های بزرگ اسلام پرداخت و زمینه ایجاد تمدن نوین اسلامی را فراهم ساخت.

امام زین العابدین در راستای جهاد تبیین، راهکارهای متعددی را به کار بست که به سه نمونه از آنها اشاره می‌کنیم:

الف- جهاد تبیین در قالب دعا

دوران امامت حضرت، چنان اختناق شدید و ترس و وحشتی بر جامعه حاکم بود که کسی جرات نمی‌کرد علیه دستگاه حکومت سخن و یا اقدامی کند ولی با این وجود امام، در قالب دعا و نیایش، حقایق را برای مردم بیان می‌کرد و قلوب زنگار گرفته مردم را صیقل و جلا می‌ داد که قدمی اساسی در جهت بصیرت افزایی جامعه بود.

مجموعه‌ای از این نوع جهاد تبیین را می‌توان در «صحیفه سجادیه» مشاهده نمود که سرشار از معارف و حقایقی است که امام سجاد(علیه السلام) به زیبایی در قالب دعا تبیین فرمودند.

ب- جهاد تبیین در قالب سخنرانی

بعد از به شهادت رساندن امام حسین علیه السلام، دشمن به خیال خام خود می‌ پنداشت که توانسته است بزرگترین مانع را از سر راه اهداف منحوس خود بردارد. از طرفی با تبلیغات فراگیر و پر حجم خود، توانسته بود اذهان عمومی مردم را منحرف ساخته و بصیرت را از جامعه بگیرد.

در چنین فضایی امام سجاد(علیه السلام) با سخنرانی‌های روشنگرانه خود، پرده از روی حقایق کنار زده و با تبیین دقیق، چهره مزوّرانه دشمنان اسلام را برای مردم برملا کردند.

خطبه غرّای امام سجاد(علیه السلام) در کوفه، شام و مدینه سه نمونه از جهاد تبیین آن حضرت در قالب سخنرانی است که به وسیله آن بصیرت را به جامعه برگرداندند. در اینجا برای نمونه به خطبه حضرت در شام اشاره می‌کنیم:

خطبه در شام

ارزش و اهمیت جهاد تبیین را به وضوح در واقعه شام می‌ توان مشاهده کرد، آن هنگام که یزید دستور داد خطیب بر منبر رفته و علیه امیرالمومنین و امام حسین(علیهما السلام) صحبت کند و آن بزرگواران را لعن کند، امام سجاد(علیه السلام) به یزید فرمود به من اجازه بده که بر این چوب‌ها بالا روم و کلامی بگویم که رضای خدا و رسول را به دنبال دارد و برای همگان نافع است.

یزید از آنجایی که می‌دانست اگر امام بر منبر رود، تا او و همفکران او را رسوا نکند پایین نخواهد آمد ابتدا نپذیرفت که حضرت سخنرانی کند ولی با اصرار مردم ناچار پذیرفت تا امام نیز چند جمله‌ای صحبت کنند که همین چند جمله کافی بود تا واقعیت برای مردم روشن شده و حکومت یزید متزلزل و مقدمات نابودی فراهم آید.  

امام از تعبیر «منبر» استفاده نکردند و فرمودند اجازه بده بر بالای این چوب‌ها رفته و صحبت کنم که این تعبیر امام به این معنا بود که منبر جای بیان معارف اسلامی است و منبری که در آن به اهل بیت توهین شود پاره چوبی بیش نیست.

امام در خطبه خود به جهاد تبیین پرداخته و حقیقت نورانی امام حسین(علیه السلام) و باطن سیاه یزید را در جملاتی بیان فرمودند که انقلابی در مردم ایجاد کرده و زمینه نابودی دودمان یزید و یزیدیان فراهم شد.[3]  

ج- جهاد تبیین در قالب مجلس روضه

دستگاه حکومت جور که قدرت اثر بخشی سخنرانی در جهاد تبیین را چشیده بود، مانع از سخنرانی های بیشتر امام شد ولی این باعث نشد که امام دست از جهاد تبیین بردارد. در چنین شرایطی حضرت، از راهکار برپایی مجالس روضه در جهت تبیین حقایق استفاده کرد.

دشمن تلاش می‌کرد تا وقایع عاشورا و حقایق آن را تحریف کند ولی امام سجاد(علیه السلام) با برپایی مراسم روضه و یادآوری حقایق تاریخ، به جهاد تبیین پرداخت و در اهمیت تشکیل اینگونه جلسات همین بس که نقل کرده‌اند حضرت با دستان خود برای زنان شرکت کننده در جلسه روضه، غذا تهیه می‌کردند.[4]

کلام آخر  

روشنگری و تبیین حقایق، مهم‌ترین و اساسی‌ترین پادزهری است که می‌تواند زهر هجمه‌ها و تبلیغات دشمن را خنثی کند و اصل قطعی و حتمی در قضیه جهاد تبیین، استفاده از شیوه‌های اخلاقی و بیان حقایق همراه با منطق، عقلانیت کامل، متانت و پرهیز از دشنام، تهمت، دروغ و فریبکاری در مواجهه با افکار عمومی است که طلایه‌دار این جهاد، امام سجاد(علیه السلام) می‌ باشد که به زیبایی هر چه تمام‌ تر آن‌ را به تصویر کشید. 

منبع