استقرار رویکرد تربیت‌محور یکی از الزامات کلیدی کارآمدسازی دوره تحصیلی ابتدایی
به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، حمید طریفی حسینی، معاون آموزش ابتدایی در مطلبی د ر جوان آنلاین نوشت: یکی از مهم‌ترین اهداف دوره تحصیلی ابتدایی، علاوه بر موضوع کسب سواد پایه خواندن، نوشتن و محاسبات و دانش عمومی نسبت به امور، شناسایی، پرورش و هدایت استعداد‌های فطری متنوع، زمینه‌سازی بروز خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها، افزایش روحیه پرسشگری، قدرت تفکر، توانایی استدلال و حل مسئله، پاسخ به نیاز‌ها و تفاوت‌های فردی یکایک دانش‌آموزان و زمینه‌سازی برای تکوین هویت آنان به جای تمرکز و توقف بر انتقال صرف دانش و اطلاعات و حافظه‌محوری در فرایند آموزش است. دوره تحصیلی ابتدایی که در امتداد دوره حساس و مهم رشدی شش ساله کودکان آغاز می‌شود، دوره شکل‌گیری و بعضاً تثبیت بسیاری از ظرفیت‌ها و توانایی‌های ادراکی، شناختی، هیجانی، رفتاری و حرکتی و شکل دهی به شخصیت و شاکله هویتی افراد می‌باشد که در این فرایند، محیط و موقعیت طبیعی رشد دانش‌آموزان، محیط خانوادگی، محیط و جو مدرسه، نحوه تعاملات کودک با اعضای خانواده و دیگر تعاملات فردی و اجتماعی، آموزش‌ها و تجاربی که دانش‌آموز در معرض آن قرار می‌گیرد به کیفیت شکل‌گیری این ظرفیت‌ها و ویژگی‌های شخصیتی و هویتی وی جهت می‌دهند. همچنین، تجربیات این دوران مهم کودکی نقش اساسی در شکل‌گیری کارکرد‌های عالی شناختی و فراشناختی و شکل دهی به باورها، افکار و عقاید و هویت افراد در بزرگسالی دارند. در این راستا، ضروری است که دانش‌آموزان در معرض موقعیت‌های چالش‌برانگیز یادگیری‌های کاربردی و موقعیت‌محور قرار گیرند تا توانایی خود را در به‌کارگیری ظرفیت‌های عالی شناختی همچون حل مسئله، تصمیم‌گیری، پیش‌بینی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اولویت‌بندی، انعطاف‌پذیری و مدیریت زمان مورد تمرین و تجربه و تعمیق و تثبیت قرار دهند. در دوره تحصیلی ابتدایی کودکان باید به سطحی از عاملیت شخصی در به کارگیری این مهارت‌ها در عرصه‌های واقعی زندگی و کسب تجربیات موفقیت‌آمیز در عرصه‌های ادراکی، شناختی، هیجانی و رفتاری برسند که رمز ایجاد اعتماد به نفس و عزت نفس و خود ارزشمندی در افراد می‌باشند.
دستیابی به این امور خطیر مستلزم فاصله گرفتن از کلیشه‌های عمومی حاکم بر نظام آموزشی و تعمیم‌های نادرست اصول و برنامه‌های آموزشی تربیتی سایر دوره‌های تحصیلی به این دوره و حاکم نمودن یک نگاه تخصصی و زیربنایی به دوره تحصیلی ابتدایی، چرخش از رویکرد آموزش‌محور به تربیت‌محور مبتنی بر شایستگی‌های پایه و بازمهندسی برنامه‌های درسی و فرایند‌های آموزشی مبتنی بر نیازسنجی دقیق و در تناسب با اقتضائات و ویژگی‌های کودکان در این دوره تحصیلی و توانمندسازی معلمان برای ایفای نقش مؤثرتر در این فرایند و مسیر تحولی است. تاکنون تلاش‌های ارزشمندی همچون کاهش تکالیف نوشتاری و تأکید بر تکالیف عملکردی، اجرای ارزشیابی توصیفی، استقرار نظام دوری در سازماندهی معلمان (همراهی یک معلم با دانش‌آموزان خود از پایه اول تا پایان دوره اول ابتدایی یعنی پایه سوم)، طرح شهاب (شناسایی و هدایت استعداد‌های برتر)، برنامه ملی نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان)، برنامه‌های متنوع مرتبط با تقویت مهارت‌های زبانی و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی، ارتقای سواد دیجیتال و امثال آن در دوره تحصیلی ابتدایی نیز صورت گرفته است که تعمیق و تثبیت اهداف و سازوکار‌ها و فرایند‌های اجرایی این برنامه‌ها باید کماکان دنبال و پیگیری شود.
در این راستا منطقی‌سازی حجم و چگالی محتوای کتاب‌های درسی و غنی‌سازی محتوای آموزشی مبتنی بر شایستگی‌ها و مهارت‌های مورد نیاز برای زندگی دانش‌آموزان در دنیای متغییر و پیچیده حال و آینده به صورت مبنایی و با تأکید بر دوره اول و دوم ابتدایی نیز در دستور کار جدی وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مبتنی بر شایستگی‌های پایه‌ای که یک فرد در طول تحصیل خود باید واجد آن‌ها بشود و همچنین شایستگی‌های اختصاصی که هر فرد بر اساس ویژگی‌ها و اقتضائات خود باید آن‌ها را کسب کند، در حال بازنگری برنامه‌های درسی از دوره اول ابتدایی و پایه اول ابتدایی است. لازمه این امر علاوه بر توجه به فهرست شایستگی‌ها پایه و اختصاصی، تعیین هویت دوره تحصیلی ابتدایی و ویژگی‌ها و مختصات کلیدی این دوره در تناسب با اقتضائات ویژگی‌های فردی و جنسیتی و رشدی و تحولی دانش‌آموزان در این دوره تحصیلی و توجه به ویژگی‌های زیست بوم شناختی دانش‌آموزان همچون مؤلفه‌های جغرافیایی، فرهنگی و قومیتی و زبانی دانش‌آموزان است که این امر نیز از طریق ایجاد انعطاف در برنامه‌های درسی در قالب بخش‌های انتخابی و غیرتجویزی برنامه درسی دنبال می‌شود.
تنوع بخشی به محیط‌های یادگیری و خلق عرصه‌ها و فرصت‌های متنوع آموزشی و پرورشی همچون سفر‌های اردویی و تربیتی حضور در کارگاه‌ها و آزمایشگاه ها، حضور در آیین‌ها و مناسک دینی و ملی، ارتباط با مساجد و کانون‌های تربیتی محلی، حضور در طبیعت و بازدید از موزه‌ها و آثار تاریخی و توسعه و حمایت از آموزش‌های غیررسمی و مهارتی در مدارس متناسب با نیاز‌ها و استعداد‌های متنوع دانش‌آموزان از طریق فعال‌سازی ظرفیت فعالیت‌های فوق برنامه و مکمل در مدارس، استفاده از تکالیف کارکردی و عملکردی به جای تکالیف نوشتاری از جمله راهبرد‌ها و راهکار‌های مورد نظر دیگر برای فاصله گرفتن از رویکرد‌های آموزش‌محور و حافظه‌محور در دوره تحصیلی ابتدایی است.
افزایش سواد دیجیتال و سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان و مجهز کردن آنان به شایستگی‌ها فناورانه مورد نیاز برای زندگی در جهان متغیر امروز و آینده و توانمندسازی معلمان و دانش‌آموزان در مواجهه با فناوری‌های نوظهور و به کارگیری آن‌ها برای غنابخشی به فرایند‌های آموزشی و یاددهی- یادگیری همچون به کارگیری هوش مصنوعی در فرایند‌های آموزشی و استفاده از روش‌های خلاقانه و بازی وارسازی فرایند‌های آموزش و یادگیری از دیگر ضرورت‌های حرکت به سمت آموزش‌های کاربردی و مورد نیاز برای زندگی دانش‌آموزان در جهان امروز است که در این راستا نیز در سال گذشته آموزش سواد دیجیتال و تفکر محاسباتی برای بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان اجرا شده‌است.
تقویت بعد کارآفرینی، آموزش سواد اقتصادی و مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان برای کسب شناخت و انگیزه و هدایت شدن و قرار گرفتن در مسیر موقعیت شغلی مناسب در آینده از دیگر موضوعات مورد پیگیری در دوره تحصیلی ابتدایی است. در این راستا نیز برای اولین‌بار آیین‌نامه جامع مهارت‌آموزی دانش‌آموزان کشور در هیئت وزیران به تصویب رسیده و به رغم تمرکز آن بر موضوع مهارت‌آموزی در دوره متوسطه، در حوزه دوره تحصیلی ابتدایی نیز برنامه‌های مناسبی همچون آموزش حداقل یک مهارت برای دانش‌آموزان در دوره دوم ابتدایی در نظر گرفته شده‌است.
آنچه تحقق تمام اهداف دوره تحصیلی ابتدایی را تضمین می‌کند، باور و عزم راسخ و مهارت مدیران مدارس و معلمان در جهت پایه‌ریزی فرایند‌های آموزشی و یاددهی- یادگیری بر مبنای جهت‌گیری‌ها و چرخش‌های تحولی مورد نظر است. در این راستا نیز توانمندسازی مدیران و معلمان مدارس دوره تحصیلی ابتدایی از تابستان امسال با یک رویکرد متفاوت از آموزش‌های ضمن خدمت و به صورت آموزش‌های ترکیبی (الکترونیکی و حضوری) و تشکیل حلقه‌ها و شبکه‌های یادگیری حرفه‌ای مداوم معلمان در سراسر کشور آغاز شده‌است. در این برنامه توانمندسازی با فرا رفتن از بازآموزی تخصصی روش‌های تدریس دروس مختلف در پایه‌های مختلف تحصیلی، ارتقای شایستگی‌های عمومی و حرفه‌ای مورد نیاز مدیران و معلمان برای ایفای نقش مؤثرتر در طراحی‌های آموزشی و بسترسازی برای شناسایی و رشد همه‌جانبه استعداد‌های دانش‌آموزان و فراهم کردن بستر‌های کسب شایستگی‌های پایه توسط دانش‌آموزان نیز در نظر گرفته شده‌است.
*معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش
منبع