برای مدرسه آمده‌ام
سرانجام بعد از گمانه‌زنی‌های بسیار علیرضا کاظمی، به عنوان گزینه مدنظر مسعود پزشکیان برای تصدی وزارتخانه آموزش و پرورش به مجلس معرفی شد. کاظمی که پله‌های ترقی را از معلمی تا سرپرستی وزارت آموزش و پرورش به صورت پلکانی طی کرده است، می‌گوید: من برای مدرسه آمده‌ام. او این جمله را باور قلبی‌اش می‌داند و می‌گوید: مدرسه میزان‌الحراره جامعه است و لازمه حکمرانی شایسته، داشتن آموزش و پرورش قوی است. به بهانه معرفی او به مجلس شورای اسلامی با او به گفت‌وگو نشستیم.
اجاره می‌خواهم برای شروع بحث از اهمیت آموزش و پرورش و نقش آن در بهروزی و پیشرفت جامعه به عنوان یکی از بدیهیات عبور کنم و بپرسم در تغییرات سریع جهانی جایگاه آموزش و پرورش ما را کجا ارزیابی می‌کنید؟
اعتقاد من این است که آموزش و پرورش ما به تناسب بخش‌های دیگر از حیث روش و شیوه توسعه کمتری یافته اما درخصوص تجهیزات این عقب‌ماندگی کمتر است. در حوزه محتوا هم معتقدم بخش بزرگی از داده‌های کتاب‌های درسی که به دانش‌آموزان ارائه می‌کنیم امروز از طریق اینترنت، هوش مصنوعی و... قابل دسترسی است که من در برنامه خودم به آن اشاره جدی داشتم. کار اصلی معلم «تقویت روحیه پرسشگری» در دانش‌آموزان است و تربیت او برای زیست در عصر امروز است. از این حیث نیازمند تغییر نگاه به برنامه‌های آموزشی و پرورشی و همچنین در روش‌ها هستیم.
سیاست چتر و دایره خود را به لایه‌های مختلف اجتماعی کشانده و آموزش و پرورش هم از این امر مستثنا نیست و معلم‌ها از پررنگ‌شدن سیاست در اداره این نهاد گلایه دارند. در این خصوص چگونه فکر می‌کنید؟
ما در آموزش و پرورش برای حکمرانی شایسته به «سیاست‌گذاری» نیاز داریم، اما به «سیاسی‌بازی» و «سیاست‌زدگی» خیر. همان‌قدر که معتقدیم مدرسه باید از سیاست‌زدگی دور باشد، همان‌قدر باور داریم احتیاج به معلمان «نقاد»، «پرسشگر» و «سیاست‌ورز» داریم. ایجاد چنین فضایی و تربیت چنین معلمانی نیاز کشور برای تربیت نسلی شجاع، فکور و مطالبه‌گر است. نگاه حزبی و جناحی در مدیریت این نهاد و ترساندن معلم از ایفای رسالت معلمی از آفات سیاست‌زدگی در نظام تعلیم و تربیت است. آموزش و پرورش بنگاه سیاسی نیست که با عوض‌شدن دولت‌ها اکثریت پست مدیریتی در مدارس بدون توجه به شایسته‌سالاری متزلزل شود. من برای مدرسه آمده‌ام و تلاش می‌کنم مدرسه‌ها منطقه‌الفراغ سیاست باشند.
بحث عدالت آموزشی از چالش‌های همه وزرای پیشین بوده است؛ شما چه برنامه‌ای در این خصوص دارید؟
مهم‌ترین دغدغه رئیس‌جمهور در حوزه تعلیم و تربیت، بحث عدالت آموزشی است. اسناد بالادستی بر محرومیت‌زدایی و ارتقای آموزش و پرورش مناطق متمرکز هستند. عدالت و انصاف از مبانی فکری و عملی من است. از نظر من عدالت آموزشی زمانی محقق می‌شود که بهترین مدرسه، نزدیک‌ترین مدرسه به محل زندگی اولیا باشد. شکاف بین مدارس مناطق نزدیک به مرکز با مناطق دور از مرکز، شکاف بین مدارس غیردولتی و دولتی، شکاف بین پوشش تحصیلی دختران و پسران به‌ویژه در دوره متوسطه، همه اینها نمادهای بی‌عدالتی آموزشی است که با وعده و سخنان قشنگ پر نمی‌شود. ما باید گام‌هایی واقع‌بینانه و قابل سنجش در این زمینه برداریم و بعد ادعا کنیم موفق بوده‌ایم یا نه. من به آقای پزشکیان هم گفتم اگر این مسئولیت را قبول کردم، برای مدرسه پذیرفتم و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که در مسیر کاهش فاصله بین مدرسه‌های مناطق شهری و روستایی حرکت کنیم. به همین دلیل از مدیرانم خواهم خواست ابتدا در پوشش تحصیلی پیش‌دبستانی و جذب بازماندگان از تحصیل در دوره ابتدایی در یک بازه زمانی برنامه‌ریزی کنند تا توفیق یا عدم توفیق ما را شما بتوانید به ملت گزارش دهید. در حوزه عدالت آموزشی معتقد به کار واقعی و مخالف وعده‌های دهن‌پرکن غیرقابل اجرا هستم.
در حوزه پرداخت حقوق، معلم‌ها سال‌هاست گلایه‌مند هستند و فیش حقوقی خود را با فیش‌های سایر کارکنان دولت مقایسه می‌کنند. چقدر با این احساس تبعیض موافق هستید؟
گلایه معلمان درباره تبعیض در نظام پرداخت‌ها بحق است. طرح‌های مهمی مثل رتبه‌بندی هم علی‌رغم تغییرات خوبی که در حقوق‌ها داشت، کام معلمان را شیرین نکرد. رئیس‌جمهور محترم گفته است سفره باید برای عائله دولت یکی باشد. اگر برای دیگران هست، باید برای معلم هم باشد. چرا باید فقط پرداخت پاداش بازنشستگی معلم طولانی شود؟! یا پرداخت یک حقوق حداقلی به معلم توسط وزیر و رسانه‌ها بارها پخش شود. نمی‌شود به معلم دستمزد درست ندهیم و انتظار کار درست داشته باشیم. من وقتی می‌گویم همه برای مدرسه، یعنی تلاش کنیم که هر معلم یک شغل، یک حقوق و یک زندگی با‌شرافت داشته باشد. این را که معلمانی تحت عنوان خرید خدمات و... اندازه معلم رسمی و حتی بیشتر کار کنند اما حقوق کمتر و نامنظم بگیرند، عادلانه نمی‌دانم.
سال‌هاست اجرای سند تحول بنیادین مطالبه جدی نظام است، اما به نظر می‌رسد وزرای آموزش و پرورش نتوانسته‌اند به این مطالبه پاسخ دهند. نظر شما چیست؟
اینکه سند داریم و همه مطالبه‌گر اجرای آن هستیم خیلی هم خوب است. یعنی پذیرفتیم آموزش و پرورش، ایراد بنیادین دارد که نیاز به تغییر بنیادین دارد. من اعتقاد دارم در حوزه سندسازی، طراحی زیرنظام و حوزه نظری کار زیاد شده است، اما اتفاق اصلی باید در مدرسه بیفتد. باور من این است که اثرات سند و زیرنظام‌ها باید به بهترشدن حال مدرسه منتهی شود. البته سند هم در تغییرات سریع جهانی نیازمند بازنگری و عینی‌ترشدن است.
جایگاه معلم را در نظام تعلیم و تربیت چگونه می‌بینید؟
معلم و مدرسه، میزان‌الحراره جامعه هستند. تردید نکنید اینکه گفته می‌شود سطح هیچ جامعه‌ای از معلمانش بالاتر نمی‌رود، حرف درستی است. اینکه گفته می‌شود توسعه و پیشرفت یک کشور را در صنایع و جنگ‌افزارهایش نباید دید بلکه به مدرسه‌ها به‌ویژه دبستان‌هایش نگاه کنید هم درست است. متأسفانه علی‌رغم بسیاری توفیقات آموزش و پرورش در سال‌های گذشته، درخصوص نظام تعلیم و تربیت کم‌کاری کرده‌ایم. به آموزش و پرورش به دلیل اثرات شگرف آن بر سایر بخش‌ها، باید نگاه ویژه‌تری داشته باشیم. ما باید کاری کنیم معلم‌های ما با کمترین دغدغه، پیشران کلاس باشند و برای بچه‌ها نقش الگویی داشته باشند. اعتقاد من این است که همه برای ارتقای آموزش و پرورش و کم‌کردن از مشکلات معلم‌ها تلاش کنیم. من باورم این است که به معلم نباید به چشم کارمند نگاه کرد. معلمی والاترین شغل جامعه است و معلمان هستند که جامعه را می‌سازند. به هر حال امروزه در مدارس «نسل زد» را داریم. با نسلی نو همراه هستیم که مشخصات خاص خودشان را دارند. فقط معلمان هستند که می‌توانند پاسخ‌گوی این نسل باشند و ارزش‌های ملی و دینی و هویتی را به آنها منتقل کنند. پس ما وظیفه داریم معلمان را تأمین کنیم تا بیش از هر چیزی معلم دغدغه‌اش مدرسه و دانش‌آموز باشد.
موافق ادامه تحصیل معلم‌ها هستید یا نه؟
صددرصد. معلم موجی است که آسودگی‌اش عدم او است. آموزش و پرورش باید به فکر ادامه تحصیل معلمان باشد نه اینکه جلوی آن را بگیرد. باید زمینه ادامه تحصیل معلم‌ها را البته با اولویت در گرایش و ماده درسی که تدریس می‌کند، فراهم کنیم. در حوزه تربیت دانشجو هم باید جدی‌تر باشیم که از هر جایی پای افراد را به کلاس درس و مدرسه باز نکنیم. نشان رفیع معلم با جذب‌های فله‌ای آسیب دیده است. دانشگاه فرهنگیان را باید متخصص‌ترین افراد اداره کنند، چون آنجا معلم ساخته می‌شود.
چقدر اهل تغییر هستید؟ تیم مدیریتی شما چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟
اگر بنا بر تغییر نباشد، آمدن و رفتن وزرا هم معنا ندارد. بالاخره رئیس‌جمهوری که مردم انتخاب می‌کنند، به برنامه و نگاه او برای مدیریت کشور رأی می‌دهند. برای اجرای دیدگاه‌های رئیس‌جمهور و دمیدن هوای تازه، باید تغییری در رویه‌ها و فرایند‌های غلط داشت و مسیرهای درست پیشین را هم ارج نهاد و ادامه داد. در انتخاب مدیران آنچه برای من اصل است، شایسته‌سالاری است. تردید نکنید مدیران من از بین معلمان شایسته و باتجربه خواهند بود.
از زندانی‌بودن برخی معلم‌ها باخبر هستید؟
متأسفانه بله. در هر جامعه‌ای داشتن «امنیت فرهنگی» اصل است. من معتقدم همه باید برای بسط امنیت فرهنگی در کشورمان تلاش کنیم. من با جدیت پیگیر مشکلات معلمان زندانی خواهم بود.
شما رئیس اداره، معاون مدیرکل، مدیرکل، معاون وزیر و سرپرست وزارت آموزش و پرورش بوده‌اید. در نشست‌هایتان با معلم‌ها، کدام گلایه‌ها بیشتر در ذهن شما باقی مانده است؟
من همه مدت خدمتم افتخار دارم که در آموزش و پرورش بوده‌ام؛ سال‌ها معلم بودم، رئیس اداره تایباد بودم، معاون مدیرکل بودم، مدیرکل استان بودم و تا سرپرستی وزارت هم که آمدم. تنها افتخارم معلم‌بودنم بوده است. در یک برهه کوتاه به ستاد مبارزه با مواد مخدر رفتم، آنجا هم نگاهم معطوف به نقش اثرگذار مدرسه در کاهش آسیب‌های اجتماعی بود، به دنبال نقش‌آفرینی مدرسه بودم و با همین نگاه، بیش از 40 هزار خانه یاریگران ایجاد کردم. بنابراین اینکه فرمودید کدام گلایه معلم‌ها یادتان هست، اصولا از معلمی جدا نشدم که حرفشان را فراموش کرده باشم. معلم‌های ما نجیب هستند. خواسته‌های زیادی ندارند آنچه هم می‌خواهند، برای خودشان نیست برای بچه‌هاست. عدالت آموزشی می‌خواهند که بین حاشیه و مرکز بچه‌ها دسترسی به فرصت‌های آموزشی شبیه هم داشته باشند، توجه ویژه به مدارس دولتی و بالابردن خدمات و امکانات این مدارس را می‌خواهند. به فکر بچه‌های بازمانده از تحصیل هستند و اگر از تبعیض هم حرف می‌زنند، می‌خواهند معلم در جامعه جایگاه خوبی باشد.
رئیس‌جمهور تأکید زیادی درباره برابری در فرصت‌های آموزشی به‌ویژه مناطق حاشیه‌ای و مرزی دارند؛ چقدر برای رفع نابرابری آموزشی مصمم هستید؟
من مرد وعده‌های بزرگ و انجام‌نشدنی نیستم. من برای مدرسه آمده‌ام، با کارهای شعاری مخالفم. برنامه‌های میان‌مدت دارم که از دوره ابتدایی هم در بحث بازماندگان از تحصیل، هم گسترش پوشش پیش‌دبستانی و هم کیفیت‌بخشی به مدرسه‌های دولتی تحولی که خانواده و معلم احساس کند، انجام شود. هرکس بگوید یک‌شبه همه مشکلات را حل می‌کنم دروغ می‌گوید.
شما موافق تنوع مدارس هستید یا نه؟
تنوع به خودی خود بد نیست. بالاخره مشارکت‌جویی و ساختن بستر برای مشارکت‌جویی و مشارکت‌پذیری از تکالیف قانونی است. مهم این است که ما مدارس دولتی را با توجه ویژه به سطح مدارس خوب برسانیم. اگر دیگرانی را که خوب کار می‌کنند مجبور به توقف کنیم تا ما به آنها برسیم که هنر نکرده‌ایم. مدارس دولتی ما باید در شهر و روستا کیفی‌تر شوند و مدرسه خوب، مدرسه نزدیک محل زندگی بچه‌ها باشد. هرچقدر مدرسه‌های باکیفیت در بستر مشارکت داشته باشیم، بیشتر می‌توانیم به مناطق محروم کمک کنیم.
توصیه مهم رئیس‌جمهور به شما چه بوده؟
رئیس‌جمهور حقیقتا دل در گرو مدرسه و معلم دارد. ایشان به من توصیه کردند مراقب عدالت، بهداشت و سلامت در دانش‌آموزان باشید. توجه ویژه به مناطق محروم و عدالت در ایجاد فرصت برابر آموزشی برای ایشان خیلی مهم است.
آقای کاظمی از پیچ مجلس عبور می‌کنید؟
نمایندگان محترم مجلس همه از دل مدرسه آمده‌اند. آنها دل در گرو مدرسه دارند، برای آنها بهترشدن شرایط نظام آموزش و پرورش مهم است نه کاظمی. در هر حال من این موضوع را به مصلحت الهی سپرده‌ام و ان‌شاء‌الله هرچه خیر و صلاح مدرسه و تعلیم و تربیت است، اتفاق بیفتد.
منبع